Bringing you the latest information in the field of Technology and Research

විද්‍යා,තාක්ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශයෙන් ජාතියේ දරුවන්ට පිදෙන තිළිණයකි | நாட்டு குழந்தைகளுக்கான விஞ்ஞான தொழில்நுட்பவியல் ஆராய்ச்சி அமைச்சின் வெகுமதி

Authored by National Vidatha Network Writers

විද්‍යා,තාක්ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශයෙන් ජාතියේ දරුවන්ට පිදෙන තිළිණයකි | நாட்டு குழந்தைகளுக்கான விஞ்ஞான தொழில்நுட்பவியல் ஆராய்ச்சி அமைச்சின் வெகுமதி

Adapted from renowned international sources

විද්‍යා,තාක්ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශයෙන් ජාතියේ දරුවන්ට පිදෙන තිළිණයකි | நாட்டு குழந்தைகளுக்கான விஞ்ஞான தொழில்நுட்பவியல் ஆராய்ச்சி அமைச்சின் வெகுமதி

Educational blog for future generation of the nation

විද්‍යා,තාක්ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශයෙන් ජාතියේ දරුවන්ට පිදෙන තිළිණයකි | நாட்டு குழந்தைகளுக்கான விஞ்ஞான தொழில்நுட்பவியல் ஆராய்ச்சி அமைச்சின் வெகுமதி

Project of the Ministry of Science,Technology and Research, Sri Lanka

විද්‍යා,තාක්ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශයෙන් ජාතියේ දරුවන්ට පිදෙන තිළිණයකි | நாட்டு குழந்தைகளுக்கான விஞ்ஞான தொழில்நுட்பவியல் ஆராய்ச்சி அமைச்சின் வெகுமதி

March 22, 2023

ආදරයෙන් බැඳීමේ විද්‍යාව - (The science of falling in love)

ආදරය බොහෝ විට විස්තර කර ඇත්තේ හද උණුසුම් කරවන, හද කම්පා කරවන සහ හද බිවන දෙයක් ලෙසිනි. මොළය ඒ් සම්බන්ධව දක්වන ප්‍රතිචාරය කුමක්ද? විෂය ගත ආදරයේ සම්පුර්ණ ගමන ! පළමු ගිනි පුපුරේ සිට අවසාන කඳුළු දක්වා මෙහෙයවනු ලබන්නේ ස්නායු රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ මොළයේ පද්ධතිවල සංධ්වනිය මගිනි.

ඔබ යමෙකු කෙරෙහි ප්‍රියවීමට පටන් ගන්නා විට, ඔබ ඔවුන් ගැන ඕනෑවට වඩා දවල් සිහින දකින අතර වැඩි වැඩියෙන් එකට කාලය ගත කිරීමට අවශ්‍ය වනු ඇත. ආදරයේ මෙම පළමු අදියර මනෝවිද්‍යාඥයින් හඳුන්වන්නේ infatuation නොහොත් උද්‍යෝගිමත් ආදරය ලෙසයි. ඔබේ නව සම්බන්ධතාවය මත්වීමක් විය හැකි අතර, එය මොළයට පැමිණෙන විට, එය ඔබගේ සත්‍යයෙන් දුරස් නොවේ. උද්යෝගිමත් පුද්ගලයින්ගේ ventral tegmental (VTA) ප්‍රදේශය වැඩි සක්‍රීය බවක් පෙන්නුම් කරයි. යම් ක්‍රියාවක ප්‍රතිලාභ හෙවත් විපාක-සැකසීමේ සහ අභිප්‍රේරණ කරන මොළයේ කේන්ද්‍රස්ථානය, VTA වේ. ඔබ මිහිරි සංග්‍රහයක් අනුභව කිරීම, ඔබේ පිපාසය සංසිඳුවා ගැනීම හෝ වඩාත් ආන්තික අවස්ථාවන්හිදී අපයෝජනය කිරීමේ මත්ද්‍රව්‍ය ගැනීම වැනි දේ කරන විට මොළයේ VTA ප්‍රදේශය සක්‍රීයතාවය වැඩිවේ. එවිට එයින් “feel good” ("හොඳ දැනෙනවා") යන ස්නායු සම්ප්‍රේෂක ඩොපමයින් (neurotransmitter dopamine ) නිකුත් කරයි. මෙම ඩොපමයින්, එකම ආරම්භක එනම් පෙර ලැබූ ත්‍යාගය නැවත නැවත ලැබීමේ අපේක්ෂාවෙන් හැසිරීම් නැවත කිරීමට ඔබේ මොළයට උගන්වනු ලබයි. වැඩි වී ඇති VTA ක්‍රියාකාරකම් ආදරය ප්‍රීති ඝෝෂාකාරී වීමට පමණක් නොව, ඔබේ නව සහකරු වෙත ඔබව ඇද ගැනීමටද හේතුවේ.

 

පළමු අදියරේදී, ඔබේ නව පරිපූර්ණ සහකරුගේ කිසියම් දෝෂයක් දැකීම දුෂ්කර විය හැකිය. මොළයේ ඉහළ බාහික (higher cortical) ප්‍රදේශයේ සිදුවන ක්‍රියාව මගින් ජනිත මෙම මීදුම හෝ ආවරණය, ආදරය මගින් ඇති කරන බලපෑමට හේතු වේ. සමහර අලුතින් උමතු වූ පුද්ගලයින් ගේ මොළයේ සංජානන (cognitive / සරලව සිතුවිලි හෝ සිහිකල්පනාව වැනි ක්‍රියාවලි) මධ්‍යස්ථානය වන පූර්ව ඉදිරිපස බාහිකයේ ක්‍රියාකාරිත්වය අඩුවීමක් පෙන්නුම් කරයි. එනම් අපට විවේචනාත්මක චින්තනයේ යෙදීමට සහ විනිශ්චය කිරීමට ඉඩ සලසන cognitive කලාපය ක්‍රියාකාරිත්වය අඩුවීමක් පෙන්නුම් කරයි. රෝස පැහැති කණ්නාඩි හරහා නව සබඳතා දැකීමට අප නැඹුරු වීම පුදුමයක් නොවේ.

ආදරයේ මෙම මුල් අදියර හැඟීම් සහ මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වයේ තීව්‍ර rollercoaster (විනෝද උද්‍යාන වල ඇති, මිනිසුන් කුඩා වේගවත් විවෘත මෝටර් රථවල නැගී බොහෝ තද හැරීම් සහ බෑවුම් සහිත සැහැල්ලු දුම්රිය මාර්ගයක ගමන් කරන ක්‍රීයාකාරම වේ) විය හැකිය. එය සාමාන්‍යයෙන් මාස කිහිපයක් පමණක් පවතින අතර, බැඳීම හෝ දයානුකම්පිත ආදරය ලෙස හඳුන්වන ආදරයේ වඩාත් දිගුකාලීන අවධිය සඳහා මග පාදයි.

යුගල-බන්ධන හෝමෝන හෙවත් ඔක්සිටොසින් සහ වැසොප්‍රෙසින් යන හෝමෝන දෙක නිසා, ඔබේ සම්බන්ධතාවය වර්ධනය වන විට, ඔබ ඔබේ සහකරුට වඩාත් ලිහිල් හා කැපවී සිටින බවක් දැනෙනු ඇත. මෙම හෝමෝන විශ්වාසය, සමාජ සහයෝගය සහ බැඳීම පිළිබඳ හැඟීම් සංඥා කරයි. තවද, මෙම හෝමෝන පවුල් බැඳීම් සහ මිත්‍රත්වයට ද උපකාරී වේ. ඔක්සිටොසින් හෝමෝනය ආතති හෝමෝන මුදා හැරීම වළක්වයි, එනිසා ආදරය කරන කෙනෙකු සමඟ කාලය ගත කිරීම ලොකු විවේකයක් ලෙස දැනේ.

මුල් ප්‍රේමයේ විනිශ්චය අත්හිටුවීම මැකී යන විට, එය වඩාත් අවංක අවබෝධයකින් සහ ගැඹුරු සම්බන්ධතාවයකින් ප්‍රතිස්ථාපනය කළ හැකිය. ඔබේ රෝස පැහැති කණ්නාඩි වල පැහැය නැති වීමට පටන් ගන්නා විට, ඔබේ සම්බන්ධතාවයේ ගැටළු වඩාත් පැහැදිලි විය හැකිය.

සම්බන්ධතාවයක් අවසන් වීමට හේතුව කුමක් වුවත්, හෘදයාබාධයක් සමඟ ඇති වන වේදනාව මොළයට දොස් පැවරිය හැකිය. බිඳී යාමේ විපත්තිය, වේදනාව සකසන කලාපයක් වන ඉන්සියුලර් බාහිකය (insular cortex) සක්‍රීය කරයි - ඔබේ වළලුකර උළුක්කු වීම වැනි භෞතික පීඩා මෙන්ම ඹබව ප්‍රතික්ෂේප කිරීම වැනි සාමාජීය පීඩා ඇති කරයි. ටික දිනකට පසුව, ඔබ නැවත වරක් දවල් සිහින දකින හෝ ඔබේ නැතිවූ සහකරු සමඟ සම්බන්ධ වීමට ආශාවෙන් සිටිනු දැකිය හැක. ළඟා වීමට ඇති ආශාව අධික කුසගින්නක් හෝ අධික පිපාසයක් වැනි අධික බවක් දැනෙන්නට පුළුවන. හිටපු සහකරුගේ ඡායාරූප දෙස බලන විට, සිත් තැවුලට පත් පුද්ගලයින් ගේ VTA හි වැඩි ක්‍රියාකාරකම් නැවත පෙන්නුම් කරයි. මතකද? VTA යනු සම්බන්ධතාවයේ ආරම්භක අවධියේදී ආශාව පිළිබඳ හැඟීම් ඇති කළ අභිප්‍රේරණය සහ ප්‍රතිලාභ මධ්‍යස්ථානයයි. මෙම චිත්තාවේගී සුළි සුළඟ ඔබේ ශරීරයේ අනතුරු ඇඟවීමේ පද්ධතිය, ආතති අක්ෂය සක්‍රීය කරයි, ඔබට සලිත වීමක් සහ නොසන්සුන් බවක් දැනේ.

කාලය ගෙවී යත්ම, තර්කනය සහ ආවේග පාලනය අධීක්‍ෂණය කරන මොළයේ ඉහළ බාහික කලාපවලට, මෙම විපත්ති සහ තෘෂ්ණා සංඥාව මත තිරිංග පොම්ප කළ හැක. මෙම කලාප තවමත් පරිණත වෙමින් පවතී නම් නව යොවුන් විය හරහා ඇති වන සම්බන්ධතා නිසා, පළමු හෘදයාබාධය විශේෂයෙන් වේදනාකාරී හැඟීමක් ඇති කිරීම පුදුමයක් නොවේ.

ව්‍යායාම කිරීම, මිතුරන් සමඟ කාලය ගත කිරීම හෝ ඔබේ ප්‍රියතම ගීතයට සවන් දීම වැනි ක්‍රියාකාරකම් මගින් මෙම හෘදයාබාධ ආතති ප්‍රතිචාරය හීලෑ කළ හැකි අතර, හොඳ ස්නායු සම්ප්‍රේෂක ඩොපමයින් මුදා හැරීමට ද හේතු වේ. ප්‍රමාණවත් කාලය සහ සහාය ලැබීමෙන්, බොහෝ දෙනෙකුට මෙවැනි වඩාත් විනාශකාරී හෘදයාබාධයකින් පවා සුව වීමට සහ ඉගෙන ගැනීමට හැකිය.

ආචාර්ය ෂැනන් ඔඩෙල් නිව් යෝර්ක් නගරයේ ජීවත් වන ලේඛිකාවක් සහ විද්‍යාඥවරියෙකි. ඇය වෙල් කෝනෙල් මෙඩිසින් හි ස්නායු විද්‍යාව (දෙසැම්බර් 2019) පිළිබඳ ආචාර්ය උපාධිය ලබා ගත්තාය, එහිදී ඇය epigenetics (එපිජෙනටික් - ඔබේ හැසිරීම් සහ පරිසරය ඔබේ ජාන ක්‍රියා කරන ආකාරය කෙරෙහි බලපාන වෙනස්කම් ඇති කළ හැකි ආකාරය පිළිබඳ අධ්‍යයනය) සහ මතකය හැදෑරුවාය. විද්‍යාවේ සහ ප්‍රහසනයේ සමතුලිතතාවය සහිත ඇය TED TALKS (Ideas Worth Spreading /පැතිරවීමට වටින අදහස්)  හි The science of falling in love සම්බන්ධව කළ දේශනයකි මේ.

හර් ෂ ලංකේශ්වර

අන්තර් ජාලයේ පිළිගත් ප්‍රභව ඇසුරෙන්


March 8, 2023

පෘථිවි වායුගෝලයෙන් කාබන් ඉවත් කරන, මිනිසුන්ගේ දැවැන්ත යන්ත්‍ර - (machines remove carbon)

 

දේශගුණික ව්‍යවසායකයෙකු වන Jan Wurzbacher විසින් මෙහෙයවන ලද Climeworks හි කණ්ඩායම විසින් අයිස්ලන්තයේ ඉදිකරන ලද ලොව ප්‍රථම මහා පරිමාණ සෘජු වායු ග්‍රහණය කිරීමේ සහ ගබඩා කිරීමේ බලාගාරය වන Enter Orca වසරකට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ටොන් 4,000 ක් වාතයෙන් ඉවත් කිරීමට සමත් වේ.

ගෝලීය උණුසුම පාලනය කිරීම සඳහා පරිසර දූෂණය විශාල ලෙස අඩු කිරීම පළමු පියවරයි. ඊට පසු ඊළඟ පියවර: හැකි තරම් වාතයෙන් අතිරික්ත කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අල්ලා ගෙන ආරක්ෂිතව ගබඩා කිරිම හෝ හිතකාරී දෙයකට හිතකර ආකාරයකට පරිවර්තනය කිරීම වේ. ඒ් සදහා අතිරික්ත කාබන් ඩයොක්සයිඩ් උගුලට හසු කර ගැනීමට ස්වභාවික හා තාක්ෂණික විසඳුම් නිර්මාණය කර භාවිතා කළ යුතුය. Jan Wurzbacher විසින් මෙහෙයවන ලද Climeworks හි කණ්ඩායම නිර්මාණය කළ Enter Orca එවැන්නකි.

පරිසරය රැකිම ගැන අප අසා ඇති උද්වේගකාරී විවිධාකාර කථා හෝ උද්ඝෝෂණ නොවන මෙවැනි ප්‍රායෝගික උත්සහයන් අප කොතරම් දුරට අසා තිබේද ? අගය කර තිබේද? පරිසරය රැකීම වෙනුවෙන් එලෙස කළ කටයුතු  සම්බන්ධව TED TALKS  (පැතිරවීමට සුදුසු අදහස්) හි Jan Wurzbacher ගේ දේශනයක් කෙටියෙන්.

හොඳයි අද මම ඇත්තටම සතුටු වෙනවා මම පසුගිය වසර 15ක් තිස්සේ වැඩ කරමින් සිටි දෙයක් ඔබ සමඟ බෙදා ගැනීමට ලැබීම ගැන. නමුත් වඩාත් වැදගත් දෙය නම්, එය ඉදිරි දශක කිහිපය තුළ පෘථිවිය වටා අපට සොයා ගත හැකි සමස්ත නව කර්මාන්තයක පළමු නිදර්ශකය බවට පත්විය හැකි වීම.

එය ස්මාට් ජංගම දුරකථනය වැනි දෙයක් ලෙස සිතන්න. තවමත් තරමක් අවුල් සහගත සහ තරමක් මිල අධික, නමුත් පරිවර්තනීය තාක්ෂණයෙන් ස්මාර්ට්ෆෝන් අප සන්නිවේදනය කරන ආකාරය වෙනස් කර තිබේ. එලෙසම Orca  ට ගෝලීය උණුසුම සමඟ කටයුතු කරන ආකාරය වෙනස් කළ හැකි යැයි මම බලාපොරොත්තු වෙමි. Orca ලොව පුරා ඇති පළමු වාණිජ සෘජු වාතය අල්ලා ගැනීමේ සහ ගබඩා කිරීමේ බලාගාරයයි. එය පරිසර වාතයෙන් CO2 නිස්සාරණය කරන කාර්මික කම්හලකි. අපි දැන් වසරකට වැඩි කාලයක් ක්‍රියා කර ඇත. Orca හදන්න ඩොලර් මිලියන 10කට වඩා වැය වෙනවා. එහි මොඩියුල, අපි CO2 එකතු කරන්නන් ලෙස හඳුන්වන පෙට්ටි අට, ඒවා නිර්මාණය කර ඇත්තේ දිනකට වාතයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ටොන් 10 කට වඩා ටිකක් නිස්සාරණය කිරීමට ය. එය තරමක් මිල අධික බව පෙනේ. කෙසේ වෙතත්, පිරිවැය ගැන සිතන විට, අපට මිලදී ගත නොහැකි එක් දෙයක් තිබේ, එය කාලයයි. ඊළඟ පියවර, තාක්‍ෂණය වැඩිදියුණු කරමින්, එය ධාරිතාව ටොන් 10 සිට සිය ගණන් ... මිලියන දක්වා ඉහළ නංවයි. අපි ඉදිරියට යන විට සහ පරිමාණය කරන විට, සෑම නව කම්හලක් සමඟම අන්තර්ජාලය හරහා, අපගේ කාර්යක්ෂමතාව ඉහළ යන අතර අපගේ පිරිවැය අඩු වනු ඇත.

Orca සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, අපි වාතය ඇද ගැනීමට පංකා සවි කර ඇත. ඇතුළත sorbent ලෙස හඳුන්වන, අධික සිදුරු සහිත පෙරහන් ද්‍රව්‍යයකි. එය හරහා වාතය ඇද ගන්නා විට, CO2 මෙම ද්‍රව්‍යයේ මතුපිටට බැදේ. එය ජලය උරා ගන්නා ස්පොන්ජියක් ලෙස සිතන්න. CO2 පිරවෙන (සංතෘප්ත) තෙක් උරා ගැනීම සිදුවේ. එවිට මොඩියුල වසා, සෙල්සියස් අංශක 100 දක්වා රත් කර, ඒවායින් සාන්ද්‍රිත CO2 නිස්සාරණය කර ගනියි. අවශ්‍ය ප්‍රධාන බලශක්ති ආදානය වන්නේ සෙල්සියස් අංශක 100 ක පමණ අඩු උෂ්ණත්ව තාපයයි. එය සම්පූර්ණයෙන්ම පුනර්ජනනීය බලශක්තියෙන් බලගැන්වේ.

දැන් බැලූ බැල්මට එය තරමක් පහසු බව පෙනේ, ඇත්ත වශයෙන්ම, එය පිටුපස ඇති ක්‍රියාවලිය තරමක් සරල ය. කෙසේ වෙතත්, එය ක්‍ෂේත්‍රය තුළ යථාර්ථයක් බවට පත් කිරීමේදී, අඛණ්ඩව ක්‍රියාත්මක වන, 24/7, විශ්වාසදායක බලාගාරයක් තිබීම අභියෝගාත්මක වේ.වාතයෙන් CO2 ග්‍රහණය කර ඉවත් කිරීමද අභියෝගයක් වේ. වාතයේ CO2 ගොඩක් නොමැත. වාතයේ ඇති අණු 2500 න් එක් අණුවක් CO2 වේ. එයින් අදහස් වන්නේ වාතයෙන් CO2 ටොන් එකක් පමණක් ලබා ගැනීමට,  වාතය ඝන මීටර් මිලියන දෙකක් (ඔලිම්පික් පිහිනුම් තටාක 800ක් ) පමණ පෙරීමට අවශ්‍යය. ඒ වගේම CO2 ටොන් එකක් පමණ වාතයෙන් පිටතට ගැනීමට එම පෙරහන ඇතුල්වීම හරහා තල්ලු කළ යුතු වාතයේ ප්‍රමාණය කිලෝමීටර 2,000 ක් මෙන් දිගය.තවත් අභියෝගයක් නම්, හොඳම sorbent ද්‍රව්‍ය සොයා ගැනීම අපහසු වීමයි. රෙදි සෝදන යන්ත්‍රයක් නොමැති නම් ඔබ ඔබේ රෙදි සෝදනවා වැනි පළමු sorbents අපගේම දෑතින් නිෂ්පාදනය කළෙමු. මුල් දිනවල ක්ලයිම්වර්ක්ස් හි සම නිර්මාතෘවරුන් වන ක්‍රිස්ටෝෆ් සහ මම ඒ සඳහා ක්‍රියා කළෙමු. අපි පසුගිය වසර 10 තුළ sorbent සාම්පල සිය ගණනක් නිෂ්පාදනය කළා වගේම බොහෝ sorbent විනාශ කලා

දැන් අපි ආපසු ගොස් විශාල පින්තූරය දෙස බලමු. දේශගුණික විපර්යාසයන්ට එරෙහි අපගේ සමස්ත සටන සදහා, ප්‍රථමයෙන් සහ ප්‍රධාන වශයෙන්, ප්‍රායෝගිකව කළ යුතු වැදගත්ම දෙය නම්, හරිතාගාර වායු විමෝචනය දැඩි ලෙස අඩු කිරීමයි. දෙවන පියවරේදී, අප සැමට වායුගෝලයෙන් CO2 නිස්සාරණය කිරීමේ සහ ඉවත් කිරීමේ ධාරිතාව ඉහළ නැංවීමට හැකි වීම වැදගත් වනු ඇත. එසේ නොමැතිව අපගේ දේශගුණික විපත්තිවලින් සිදුවන අතිවිශාල ජීවිත හා දේපල හානි අඩුකර ගැනීමට, අපට අවස්ථාවක් නොලැබෙනු ඇත.

අන්තර්ජාලය ඇසුරෙන් සකස් කළේ

ඩී.හර්ෂ ලංකේශ්වර